• Đăng ký nhanh... Đăng nhập bằng Facebook

SiLa-bộ tộc nhỏ bé giữa đại ngàn

Chào cả nhà: Thấy mọi người rủ nhau đi Simacai, Tây Bắc, Mèo Vạc... hào hứng quá, tự nhiên Châu bá thông tui cũng thấy chộn rộn trong lòng (dù những địa danh trên đó hầu như tui đều từng đi qua). Các tỉnh miền núi phía Bắc luôn là điểm khám phá hấp dẫn. Chắc chắn là thế. Thôi thì nhai lại một chuyến đi cũ năm 2005, coi như là một cách tự sướng vậy...



Si La xa xôi…

Không hiểu sao cứ trước mỗi chuyến đi là tôi lại gặp một trở ngại nào đó. Khi thì thời tiết xấu đột ngột, khi thì trễ tàu, xe… Chuyến đi về Mường Tè năm nay (2005) để tìm hiểu về người Si La -một trong những dân tộc ít người nhất Việt Nam- cũng thế.



Đầu tháng ba , vùng Tây Bắc đặc biệt là Sìn Hồ, Kan Hồ (nơi tôi đến) chịu ảnh hưởng của luồng khí lạnh nhiều nhất, nhiệt độ từ 7-9 độ C. Chuyến xe duy nhất từ thị xã Lai Châu (cũ) vào Mường Tè chưa đến 30 ghế nhưng chất gần 70 người và hành lí nên hầu như phải đứng một giò trên suốt đọan đường non 100km nhưng chạy đến hơn 4 tiếng mới đến nơi.



Mường Tè là địa phương tương đối biệt lập với nhiều khu vực khác trong cả nước. Chỉ cách đây vài năm thôi, vào mùa mưa, từ Tam Đường, Điện Biên về đến huyện Mường Tè mất hai, ba ngày là thường. (vì đường xấu, bị bùn, đá sạt lở bít kín lối đi). Bây giờ, đường đã tốt hơn, nhưng có đoạn dài khách vẫn phải “nhảy lambada” theo nhịp dằn xóc của xe đò. Về mùa mưa, toàn bộ cư dân Si La ở hai bản Xeo Hai và Xì Thau Chải (huyện Mường Tè) bị cô lập hoàn toàn với thế giới bên ngoài vì nguồn nước sông Đà dâng lên rất cao và chảy xiết.



Bây giờ là mùa nắng, con sông Đà hùng vĩ, cuồn cuộn ngày nào mùa này trở nên hiền lành, từ bờ này qua bờ kia chỉ hơn 50m. Hàng ngày muốn đi học, đổi gạo, mua nhu yếu phẩm người SiLa phải đi mảng (bè) qua sông. Tôi đến cũng vừa lúc mấy bạn học sinh người Si La đi học về. Từng tốp, từng tốp ngồi trên chiếc bè mỏng manh (chỉ rộng chừng 7 tấc) để qua sông.



3275541214_afabd150fc_o.jpg




3274718903_bd855ed6de_o.jpg




Ngồi đợi, bỗng nghe một tiếng “ủm”, nhìn ra mé sông thấy chiếc bè (được kết bằng sợi mây, đay) bị rời ra, vài đứa học sinh rớt xuống, lóp ngóp bơi vào. Duy chỉ có một chú, bị té xuống nước nhưng vẫn cố bám vào phần còn lại của chiếc bè, đôi vai cố ghếch thật cao để bao gạo mang trên mình khỏi ướt. Đó là Chà Bì- cậu học sinh lớp 7 người Si La- đi học nhân tiện lấy một phần tiền mà em có được trong những ngày h è đi phụ làm đường , mua một bao gạo 20 kg về cho gia đình. Thấy tôi có vẻ lo lắng, Bì cười: “ Không sao đâu, gạo chỉ bị ướt chút xíu thôi. Chuyện này bình thường mà. Năm ngóai, có ba bạn trong bản đi học bị nước sông này cúôn trôi đấy”...



3275542206_08dd468569_o.jpg




3275542630_86ea6fd241_o.jpg




Là một bản nhỏ nằm lẫn khuất trong núi rừng, (chỉ có 46 nóc nhà với 211 người),bên cạnh một dãy núi đá nên đồng bào đã đặt tên là Xì Thau Chải. (bản núi đá- theo tiếng Quan Hỏa). Tuy chỉ cách Mường Tè khoảng 24 km về phía Nam, từ đường cái đi bè qua song Đà rồi đi bộ lên rừng non 1km là đến nơi nhưng người Si La hãy còn nghèo lắm. Cuộc sống chủ yếu vẫn là săn bắt, trồng trọt tự cung tự cấp.



Khi tôi đến, cả bản vắng hoe, người lớn đều đi rừng, lên nương cả. Chỉ có mấy đứa con nít mũi chảy thò lò, lấm lem bùn đất giương cặp mắt tò mò nhìn người khách lạ vào bản.



3275543094_2141a1ae66_o.jpg




3275546334_35141b88a0_o.jpg
 
Những bài học đầu tiên



Ông trưởng bản Hù Chà Hù, (mới 49 tuổi, mà như ông già 60 tuổi) đang ở nhà: “ Tao mất sức lao động rồi, ở nhà làm công tác nhà nước, thỉnh thoảng đi bẫy con dúi, con chuột cũng đủ hết thời gian”.



Vào căn nhà vách đất lợp tôn của trưởng bản, đi xung quanh quan sát, suýt chút nữa vấp phải mấy hòn cuội to nằm giữa nhà. Tưởng đứa con nít nào nghịch mang đá vào nhà chơi, sau mới biết, đó là cái bếp thiêng của người Si La. NGười SiLa có hai hệ thống bếp. Một bếp để nấu ăn thông thường và một bếp khác (thường chỉ dung để sưởi ấm) kê bằng ba hòn cuội (đặt trước bàn thờ). Đây chính là cái bếp thiêng, chiếm một vị trí rất quan trọng trong tâm thức tín ngưỡng của người SiLa. (Cũng may, tôi mà đá đổ một trong ba hòn cuội trong bếp thiêng đó thế nào cũng phải nộp phạt một chai rượu và hai hào bạc trắng như mọi người rồi).



Đây là cái bếp thường ngày




3274724073_076a83b180_o.jpg




3275258753_a64828f51a_o.jpg




Đây là cái bếp thiêng của người SiLa ngay gian nhà chính




3275548116_40c3fc209c_o.jpg




3275547450_78015230cf_o.jpg




Chà Hù rót trà, khá ngạc nhiên khi biết tôi từ trong Nam lặn lội lên đây để tìm hiểu dân tộc mình. Ông than: “ Bà con không bị đói nữa, nhưng bị dịch lien mien, heo gà chết la liệt. Bầy gà 70 con của tao cũng vừa bị dịch chết hết. hiện giờ cả bản chỉ còn 13 con trâu, 12 con bò và vài chục con heo thôi”.



Giờ cơm. Ông Hù rót chén rượu mời mọi người, rồi cầm cái chân, cái đầu gà lên săm xoi, mặt khá nghiêm trọng. (sau này tôi mới biết ông trưởng bản “mượn” một con gà giống của người trong bản mang về đãi tôi). Cả bàn ăn gần như đều im lặng, chờ đợi. Một hồi, ông phá cười lớn, mặt giãn ra: “ Tốt, tốt lắm”. Thấy tôi ngơ ngác, không biết chuyện gì, ông giải thích: “ khách quí đến nhà, người SiLa thường làm gà đãi khách. Chính cái đầu, cái chân sẽ nói rất nhiều điều về khách và chủ. Chân trái là khách, chân phải là chủ. Néu các ngón chân khum lại, cùng dính sát nhau và chỉa về một hướng thì tốt. Nếu chân gà có ngón chỏi ra khác hướng những ngón còn lại thì giữa chủ nhà và khách chưa thật sự hết lòng với nhau (!?)… Hồi nãy, tao coi rất kĩ chân, đầu gà rồi. Chuyến đi công tác này của mày nhất định sẽ thành công (?!).



Nói rồi, ông lại rót rượu mời tôi. Tôi vốn không uống được nhiều rượu, nên chỉ sau vài “tua”, đã thấy lâng lâng say, nên úp li xuống không uống nữa. Ai ngờ, đó lại phạm vào một điều kiêng kị khách của người SiLa: “ Không uống được rượu thì không ép, nhưng cứ để li đấy. Úp li là khinh chủ nhà không có rượu đãi khách". Chú Hù đe: “ Mày mà gặp người La Hủ, người Mông thì chỉ có chết. Phải uống rượu, không được từ chối. CHúng nó lấy củi trong bếp dí vào chân, còn thấy nóng là chưa say. Phải uống cho đến khi mất cảm giác mới tha”…



Bản Xì Thau Chải của người SiLa



3275544550_458ae758da_o.jpg




3274721365_1f9062e42e_o.jpg




Giã gạo bằng sức nước (nước chảy theo ống tre vào bầu đựng phía dưới (đầu kia là cái chày). Sức nặng sẽ nhấc chày lên, khi nước trong bầu đựng đổ ra, chày lại hạ xuống.



3276071828_e847053fdd_o.jpg
 
Chụp hình: niềm vui lớn



Hồi mới đến Xì Thau Chải, nhìn thấy mấy bạn trẻ nam nữ tôi giật mình tưởng mình đi lộn đường đến một làng người Kinh nào đó. Nam thì bận quần tây, áo sơ mi, tay đeo đồng hồ Casio ; nữ cũng gần như thế. Uả? Thế quần chân què lá tọa, áo bà ba cổ đứng có hai hoặc ba túi màu chàm xanh của nam giới ; Váy, áo ( màu chàm đen). Thân áo trước có miếng vải hình thang cân đính 72 đồng xu bạc thành 9 hàng ngang (quan niệm của người SI La mỗi người đều có 9 vía). Chưa có gia đình sẽ đội khăn trắng, có gia đình sẽ quấn khăn đen…của nữ mà ông Nguyễn Văn Huy- giám đốc bảo tàng dân tộc học- cho tôi biết trước chuyến đi đâu rồi?



Phải đến khi ông trưởng bản Hù Chà Hù giải thích tôi mới biết mình không lầm: “Tụi con gái bây giờ phần lớn bận váy và áo sơ mi. Chỉ có những dịp cúng lễ mới bận đồ dân tộc thôi. Chiếc áo ngắn,trang trí bằng những đồng bạc cổ giờ cũng được may bằng chất liệu mới, tùy theo hòan cảnh gia đình mà có thể đính số đồng xu (mới) khác nhau trên áo chứ không cố định 72 đồng xu như ngày xưa. Chỉ có phụ nữ trung niên và người già mới còn giữ được những bộ đồ truyền thống thôi”. Một đặc điểm dễ nhận biết người SI La đó là thường giắt hai mép váy ra phía sau lưng rồi buộc khăn lưng ra bên ngòai (trong khi người Thái dắt về phía trước) Vì thế người Si La còn có tên gọi là Khả Pẻ ( người mặc váy ngược).



3282864369_e3d261d7e8_o.jpg




Mấy ngày trước e thẹn là thế, mỗi khi tôi giơ máy lên ại cũng quay mặt đi. Nhưng chỉ vài ngày sau, khi biết tôi có nhã ý sẽ chụp hình cho mọi người trong bản, ai cũng háo hức chờ đợi. Từ sáng sớm, các chị em đã xúng xính diện bộ đồ truyền thống của dân tộc mình, Những đôi tay chai sần, thô kệch suốt ngày chỉ cầm lấy con dao, xà gạch giờ đang vụng về quét chút phấn lên gương mặt xạm đen vì quanh năm chỉ đối diện với sương muối, quết chút son lên đôi môi trắng nhợt vì cái rét cắt da. Nhìn những gò má được đánh đỏ hồng như hát bội, những đôi môi được tô đậm, “lem” một chút ra ngòai ánh lên vẻ rạng ngời, hạnh phúc của người phụ nữ khi được làm đẹp, tự nhiên trong lòng dâng lên một cảm xúc khó tả.



3282762175_db73385c3c_o.jpg




3282760281_e7d82f2e0b_o.jpg




3278290928_ecc593f171_o.jpg




Anh Lí Chà Cứ-y tá của bản- khẽ nói với tôi: “Anh chụp cho mình một tấm hình đang khám bệnh nhé!”. Tôi luôn miệng nói: “Thế chị đâu? Để em chụp cả nhà mình một tấm ảnh luôn”. Giọng anh tự nhiên trầm hẳn: “V ợ mình bị lũ cuốn trôi, chết cách đây hai năm rồi.Vợ thích mình làm y tá khám bệnh cho bà con lắm. Mình muốn chụp một tấm gởi vợ làm kỉ niệm”.



3282737073_589c545e5a_b.jpg


Anh Lí Chà Cứ



CÒn Pờ Chà Tư cứ một mực năn nỉ tôi đi theo anh qua bên kia ngọn đồi để chụp hình cho ba mẹ anh vì ông bà già quá rồi, rất muốn có một tấm hình nhưng đi không nổi. “Năm phút đi bộ” của Chà Tư là gần nửa tiếng leo dốc muốn rả cẳng của tôi. Đến nơi, dù khá mệt nhưng thấy 2 gương mặt già nhăn nheo nhe hàm răng đen, đỏ cười quá sung sướng vì được chụp hình tự nhiên quên mệt. (Ngày xưa người SiLa rất thích nhuộm răng. Nam giới dùng cánh kiến nhuộm răng đỏ, phụ nữ nhuộm răng đen, còn ngày nay hầu hết đều để trắng).



3283558740_4870c5b3a2_b.jpg


Cha mẹ của Pờ Chà Tư



Hẹn 17h chiều, khi mọi người đi làm nương về sẽ ra trường học trong bản (chỉ là 2 phòng nhỏ dành cho mẫu giáo đến lớp 2) để chụp hình chung nhưng chưa đến 16h gần như mọi người đã có mặt đầy đủ. “Về sớm một tí, mấy khi được chụp hình mà”. Ông trưởng bản kiếm đâu ra được cái cà vạt đã thắt sẵn tròng vào cổ. Luống cuống thế nào mà thắt nghẹt cả cổ, lôi không ra, mấy tay thanh niên đến gỡ phụ ra mà mặt vẫn còn xanh mét.



3282779717_95b10c37f0_o.jpg
 
Buổi chiếu phim



Trước cửa nhà trưởng bản có một tấm ván, treo cái ăn ten với hàng chữ nghuệch ngoạc: “Mọi người chú ý! Đây là cột tivi tập thể, nghiêm cấm không được nghịch. Xem tivi không phải mất tiền”. Trên tấm bảng còn ghi rõ ngày 11 tháng 6 năm 2004 và tên ông trưởng bản . Thì ra, cái tivi 14inch và đầu đĩa nhạc Trung Quốc trong nhà ông Hù là của Sở Văn hóa thông tin tỉnh tặng cả bản cùng xem. ĐIện chưa có, tivi sử dụng máy thủy điện nhỏ (chỉ xài được vài bóng đèn). Ông tự hào khoe: “Cả bản có đến 4 cái tivi. Ở đây cũng biết tình hình nhà nước và thế giới đấy nhé. Nhà này, buổi tối là đông nghịt người đến xem phim”.



3283556916_d4bce33051_o.jpg




Ông Hù nói đúng. 7h tối. khắp bản đã lấp lóa ánh đèn pin, những bó đuốc đỏ rực hướng về nhà trưởng bản.Trời lạnh ngắt, gió thổi ù ù, trời tối đen như mực vậy mà từng lượt người cứ đổ về: các cô gái trẻ địu những đứa con chưa đầy tuổi, những bà già cũng chống gậy lò dò từng bước, những đứa con nít tay cầm que củi đang cháy rừng rực vung tàn bay tung tóe để nhìn đường đi cũng kéo nhau chạy đến nhà trưởng bản như đi hội. Phút chốc, cả nhà chật kín người. Ở đây, buổi tối chỉ có xem tivi là sướng nhất.



3282741063_f3163d523c_b.jpg






Ông Hù bảo tôi ngồi chơi để ông đi mở cái tivi. Bằng những thao tác rất trịnh trọng, ông leo lên bàn, gỡ bóng đèn ra (để đủ điện chạy cái tivi). Cái tivi 14 inch cũ kĩ giờ trở thành một vật trung tâm thu hút hàng chục người từ bà già móm mém, nhăn nheo đến những đứa trẻ thò lò mũi xanh. Hôm nay tivi chiếu phim Hàn Quốc. Mấy cô thiếu nữ là thích nhất. Vừa địu con sau lưng, vừa thỉnh thỏang xoay đứa bé lại cho bú mắt vẫn dán chặt vào màn hình. Phim chỉ chiếu hơn một tiếng là hết, đến chương trình thời sự tiếng Anh vậy mà mọi người vẫn không về. Cố Nờ – một cô gái trong bản- cho biết: “ Không hiểu gì đâu, chỉ thấy có hình ảnh chạy là thích coi rồi”.



3282742015_858917259f_b.jpg




Box:

Người SiLa thuộc nhóm ngôn ngữ Tạng Miến (tiếng SiLa gần với tiếng Miến hơn).Theo kí ức của người Si La thì trước khi di cư sang Việt Nam, tổ tiên của họ đã cư trú ở Lasha –thủ phủ của Tây Tạng, Trung Quốc- sau đó di cư sang Mù Đi (Lào) rồi mới sang Việt Nam. Ngày nay họ vẫn còn nhớ câu sấm truyền về nguồn gốc của mình: “Su đi La Sa khủa, phum Mù Đi khủa” (sinh ra ở La Sa , lập bản ở Mù Đi).Hiện nay, ở Việt Nam, người SiLa có khỏang dưới 700 người, sống tập trung ở hai bản: Xeo Hai và Xì Thau Chải (xã Kan Hồ, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu) và một số ít ở bản Nậm Xin (Mường Nhé, ĐIện Biên). Người Si La chỉ có 5 họ: HÙ, Pờ, Giàng, Lí. Lì. Con trai luôn có tên đệm là Chà (Chà Cưới, Chà Hù, Chà Dong…) con gái có tên đệm là Cố (Cố THuy, Cố Lụy, Cố Búi).



3283564404_d22679d834_b.jpg


Y tế xã đi bộ trèo non, lội suối để đến từng bản làng chích ngừa cho trẻ em



3283836066_4d1270215a_o.jpg




3283012783_a3cd4d8355_o.jpg




3283008481_575d786b7c_o.jpg
 
Lên nương



Theo Viện dân tộc học: Người SiLa thuộc 5 dân tộc ít người nhất Việt Nam, trên 70% hộ sống trong cảnh đói nghèo. Thống kê năm 1999, người SiLa còn khoảng 840 người ( nhưng qua qúa trình đi thực tế , tôi biết hiện nay Sila chỉ còn khoảng hơn 600 người). Dân tộc này đang có xu hướng nhỏ dần (cân nặng 40-45 kg, cao từ 1,45m-1,60m) và đang diễn ra nguy cơ “suy thoái nòi giống” do quan hệ hôn nhân cận huyết.



Tối qua trời lạnh quá nên nằm nướng, quên mất cái hẹn cùng lên nương sớm với mấy em gái SiLa. Khi thức dậy, đã thấy mấy em im lặng ngồi đợi từ lâu. Gần 8h sáng mà trời vẫn âm u, sương mù hãy còn phủ khắp nơi. Thấy tôi vội vàng , Cố Duyện- cô bé 12 tuổi người nhỏ xíu, mang cái gùi muốn che hết người- trấn an : “Lên rẫy gần đây thôi, anh đừng lo”. Ban ngày, ngoài làm nương, rẫy hầu hết phụ nữ SiLa đều lên rừng lấy củi, kiếm các lọai rau rừng : dương xỉ, lá chua, quả cà gai, rau tàu bay, lá sung non, măng đắng…để cung cấp thực phẩm cho bữa ăn. Từ tháng tư đến tháng chín thì đi hái nấm, mộc nhĩ; tháng 10 đến tháng12 : sa nhân, tam thất… Đây chính là những sản phẩm mà người SiLa hay đem trao đổi, mua bán nhất.



Trong khi tôi phải lò dò bám từng bước một vì sợ té thì mấy em gái SiLa cứ nhảy thoăn thoắt như sóc. Sau gần hai tiếng lê đôi chân đã rã rượi tôi cũng đến nơi. Nương của người SiLa nằm trên triền núi cao dốc đứng, nhìn lên đã thấy ớn, chủ yếu là trồng ngô. Ở bìa rừng sát nương ngô, vài con trâu nhà được thả rông đang nhẩn nhơ gặm cỏ, con bị rùi tai, con bị cắt cụt lông đuôi, con bị cắt tai… “Đó là cách đánh dấu trâu bò của người SiLa để khỏi nhầm đấy”, Cố Búi giải thích. Trời nắng gắt, nhưng mây mù vẫn chưa tan. Gần đến đỉnh núi nhìn xuống bản Xì Thau Chải giờ chỉ còn là những chấm nhỏ tẹo.





3285386796_6e37823fd5_o.jpg
Con gái SiLa lên nương lấy củi, làm rẫy một buổi, buổi còn lại thì đến lớp.



Tôi được phân công…ngồi chơi. Còn mấy em thì toả vào bìa rừng hái rau, lấy củi. Chỉ hơn nửa tiếng sau, chiếc gùi của các cô gái SiLa đã đầy ắp củi và rau rừng. Tôi nhấc thử chiếc gùi, khá nặng. Đứng giữa nương nghỉ mệt một chút, bỗng thấy mấy cô gái líu ríu nói một tràng tiếng dân tộc, gương mặt khá hoảng hốt. Rồi tôi thấy Cố Búi lục cái gùi ra nắm cơm, bỏ vào miệng nhai từ từ (?). Thấy lạ, Cố Luỵ chỉ tay vào cái bóng của Cố Búi đang đổ dài trên nương, giải thích : “Hồn của nó đã nhập vào con hươu, con nai nên cái bóng của nó mới có hình nhọn như chiếc sừng. Muốn giữ được hồn, nó phải lấy gói cơm ra ăn, nhai thật kĩ cho đến khi cái bóng của nó không còn nhọn như chiếc sừng thì thôi”.



3284576687_b0f9198a37_o.jpg


"công tử bột" Sài gòn và hai em gái SiLa



3284575065_e05e9f88c5_o.jpg


Cố Lụy, Cố Búi, Cố Thuy (từ trái sang phải)



Đợi cho “cái bóng của Cố Búi không còn nhọn như chiếc sừng nữa” thì trời đã xế trưa. Trên đường về, mệt quá, tiện thể tôi ghé nhà Chà Phì chơi. Ngay cửa ra vào treo lủng lẳng một phên tre đan mắt cáo (có tẩm máu chó, máu gà trong ngày lễ cúng bản hằng năm để ngăn cản không cho tà ma vào nhà).



3284637553_ff9d49dfd7_o.jpg




Ông trưởng bản cũng có mặt “điều tra tình hình kinh tế người dân để đề xuất cho vay vốn Nhà nước”. Căn nhà lá của Phì trống hóac, chỉ có đúng một cái bàn nhỏ cũ kĩ, thấp lè tè để châm trà. Hai vợ chồng ngủ trên cái chõng tre ọp ẹp, được quây lại bằng tấm riđô. Thằng con trai chưa đến hai tuổi, đang sốt cao khóc ngằng ngặt. Cô vợ cho biết anh vừa đi săn. Vừa nói xong đã thấy Phì lù lù đứng trước cửa. Thấy tôi, anh gật đầu chào rồi lấy thuốc lào kéo một ngao thật dài, uống cạn chén trà: “Định đi săn, nhưng vừa đến đầu suối lại thấy bà bầu, đành phải quay lại. Đi săn mà thấy bà bầu hoặc phụ nữ đang tắm thì phải quay về, kéo một hơi thuốc lào, uống cạn một chén trà rồi mới được đi. Không làm thế thì đi săn cũng không được con thú đâu. Vậy còn đỡ, chứ gặp con nhím, con dúi (những con thường xuất hiện vào ban đêm) thì mày phải về nhà, mổ con chó đen làm lễ xua đuổi tà ma đấy . Ở đây, thức ăn chủ yếu chỉ nhờ vào đi săn, đi bẫy, đi “chích” cá ở sông Đà thôi”.



Phì móc túi còn được mười mấy ngàn, đưa vợ rồi quay sang nói với tôi: “Sáng mai, tao lại đi làm công trình thôi. Con bệnh thế này, vợ chỉ làm nương làm sao đủ ăn. Cũng là cái dốt thôi mày ạ! Ngày xưa, người Si La cũng được một vị thần cho cái chữ. Lúc trở về, qua con suối rộng, sợ cái chữ bị ướt nên người Si La nuốt vào bụng, không thể lấy ra được. Vì thế, người SiLa chỉ có thể nói được thôi. Dân SiLa này ngu lắm. Mà cái ngu thì đi với cái nghèo. Tao chỉ mong con lớn, tao cho nó ra huyện học đàng hoàng để nó bớt khổ”.



Nói về cuộc sống của bà con trong bản, ông trưởng bản cười hềnh hệch, nhe cái hàm răng chỉ còn lợi nói một cách rất hình tượng: “Ngày xưa nghèo đến nỗi không có kem đánh răng, bây giờ thì có tiền mua kem đánh răng rồi thì răng lại rụng hết.Bà con không còn bị đói nữa nhưng bị dịch liên miên, heo gà chết la liệt. Bầy gà 70 con của tôi cũng vừa bị dịch chết hết. Hiện giờ, cả bản 46 nóc nhà (211 khẩu) chỉ còn 13 con trâu, 12 con bò và vài chục con lợn thôi”.



3285390666_5f24834951_o.jpg


Cố Thuy



3284573669_600ce8f198_o.jpg


Người SiLa không đeo gùi trên lưng mà đeo...trên đầu như thế này.
 
Đi săn thú Đất đá mấp mô, dốc cao ngút mắt, phải băng rừng theo lối mòn nhỏ xíu, cây cối mọc chen nhau sát rạt che muốn hết cả lối đi. Lại còn đi bằng đầu mũi chân, thật khẽ, thật khẽ cố gắng bám theo Chà Thọ và Chà Tư với khẩu súng kíp trên tay… Chưa bao giờ tôi lại nghĩ mình có dịp được đi săn với người Si La- một trong những dân tộc ít người nhất Việt Nam- như hôm nay…





Khởi động…

Thấy tôi ngỏ ý muốn được đi săn thú chung, Chà Phì –một tay săn khá giỏi của bản- nhìn tôi hơi ngạc nhiên, rồi nói: “Đi săn mệt lắm, Anh là người TP đi không nổi đâu. Ngày mai hãy lên nương, lên rẫy chung với tụi con gái để thử sức mình trước đã…”.



Chưa được đi săn bao giờ, nên tôi chấp nhận làm theo “bài tập” của Chà Phì đưa cho. Có lẽ không cần mất thời gian để tả lại “hành trình” lên nương đầy chật vật của tôi như thế nào (dù tôi cũng không quá xa lạ với những chuyến đi bộ dài). Cũng may là lên nương lấy củi, hái rau rừng với mấy em gái SiLa, tôi đã phải ráng để không làm quê mặt “ trai Sài Gòn” trước phường nhi nữ nhưng khi về đến nhà tôi đã lén vào buồng lấy dầu ra bóp đôi chân đã phồng dộp.



Rồi Chà Phì cũng đồng ý cho tôi đi theo. Trước khi đi anh dặn: “Vắt cũng nhiều đấy. Đi săn nếu có nói chuyện cũng phải thật khẽ, phải đi bằng đầu mũi chân trước rồi mới hạ đến gót sau. Nhẹ nhàng như thế mới có thú ăn”. Tưởng đơn giản, hóa ra là một “cực hình”. Đường đi đã dốc, trơn, có những đọan “miệng người này muốn cắn gót người kia” mà cứ phải rón rén, rón rén… Dù trời lạnh nhưng đi mới được một hồi, mồ hôi đã vã như tắm.



3286301505_bb6ceebac5_o.jpg


Với các tay săn nhí trong bản



Điểm tập kết là một nương ngô giữa rừng. Chỉ vừa kịp soạn đồ ra là sập tối mịt. Trời trở lạnh đột ngột. Sương mù như chực sẵn từ lòng đất , từ các thân cây, ngách lá bỗng ùa ra. Trong chớp mắt bầu không khí như đặc quánh. Chà Phì và Chà Thọ vác dao đi, một lát mỗi người khệ nệ ôm ra một đống củi to : “ Đêm ở đây lạnh lắm, sương lại độc nữa không có thứ này là không chịu nổi đâu”.Chúng tôi ăn tối, đợi đến khuya mới đi bắn. Chà Thọ sử dụng súng kíp lọai tì vai, Chà Tư và Chà Phì dùng lọai ngắm bắn (đặt cách xa mặt khỏang một gang tay). Tôi xin Chà Thọ cho bắn thử một phát. Đã học bắn súng thời còn học đại học, tôi khá tự tin đưa súng lên ngắm thì Thọ đến giựt khẩu súng lại: “Súng kíp bắn khác. Anh mà ngắm tì gần mặt như vậy là súng giật rụng hết răng đấy”.



Ằn uống xong xuôi, nai nịt gọn gàng : Áo quần tay dài, giày cổ cao, chân xoa thuốc Deep trị ghẻ để chống vắt… là cũng vừa đến giờ xuất phát. Nhóm chia làm ba hướng vào rừng : Chà Tư , Chà Thọ đi một mình , tôi là “lính mới “ nên có Chà Phì …kềm cặp . Vào rừng tức là phải chịu khó lội bộ luồn lách giữa đám cây cối rậm rạp đôi khi phải dùng dao mở lối chui vào những đường “cò” (lối đi rất nhỏ) thì mới hi vọng gặp được thú chứ theo đường “be” ( đường mòn giữa rừng) thì đừng hòng.



3287055420_8cdd8e7a4a_b.jpg




3286238997_0fa0f2f479_o.jpg


Cây nỏ vang bóng một thời giờ đã bị thất sủng.





Chuyện đường rừng

Len lỏi trong rừng chừng hơn nửa tiếng thì đã nghe tiếng súng , Phì lẩm bẩm: “Có thịt rồi, hôm nay chắc thắng lớn ”. Vừa nói xong thì tàn lá cây si phía trước bỗng sột soạt, chẳng kịp nhìn thấy gì cả đã nghe “đoàng”, một chú chồn chừng năm kí đánh phịch rơi xuống trước mặt, nằm im. Chà Phì bước tới nắm đuôi lên thì nhanh như cắt, con chồn quay lại cắn ngay một phát vào tay. Vẫn không thả ra, Chà Phì nắm đuôi đập con chồn vào thân cây si một cái thật mạnh. Lần này thì con chồn chết hẳn. Chà Phì nhìn con chồn chửi một câu rồi lấy áo lau sơ vết cắn, anh nói : “Chiều nay tao mới thấy dấu móng của con cầy (con chồn) trên cây si, biết ngay là thế nào tối nay nó cũng lại. Con cầy thích ăn trái si lắm. Gặp nó, pha đèn là đứng yên nhìn đèn chăm chăm như bị thôi miên, có đến gần sát cũng chẳng sợ”.



3286239997_e838e8147a_o.jpg


Chiến lợi phẩm



Chúng tôi tiếp tục đi. Chốc chốc ánh đèn lại dừng rồi quay ngoắt đi . Căng mắt ra tôi cũng chỉ thấy được hai đốm sáng của mắt thú đang “ăn đèn”. Đi săn đêm để nhận biết thú người ta dựa vào “bang gian” (khoảng cách giữa hai mắt) để phân biệt được thú lớn , nhỏ. Còn loại thú gì thì dựa vào màu của mắt khi “ăn đèn” : Chồn cây mắt ăn đèn màu cam đỏ; con thỏ mờ hơn , màu hồng nhạt; heo rừng ăn đèn mờ, hay di chuyển ít khi chịu đứng yên ; con cù lần khi ăn đèn mắt đổi màu liên tục, “bang gian” ngắn. Con đực màu hồng đỏ, con cái nhạt hơn nghiêng về màu xanh…



Đi săn đêm là phải đi vào những đêm không trăng , trời tối như mực nên nhiều khi con thú bắn được chỉ cách có vài chục mét vậy mà vào tới là khỏi biết đường ra luôn. Vì thế qua mỗi khúc quanh họ đều bẻ cây làm dấu. Tuy nhiên, với những tay săn lâu năm như Chà Phì thì đi săn ở đâu cũng không thành vấn đề. Thấy rừng là lủi vào, nhắm hướng mà đi, không bao giờ sợ lạc. Nhìn Chà Phì đi săn mà “ớn”: trong khi tôi nai nịt giày, nón, áo quần dài tay dầy cui vậy mà hắn hành trang đi săn của hắn chỉ là khẩu súng kíp một cái quần vải đã sờn nát, áo sơ mi cộc tay,đi chân đất. Bàn chân quanh năm lội bộ đi rừng, nứt nẻ như củ sắn luộc ấy có sợ gì gai góc.



3286240943_a995832dd5_o.jpg




3287058916_a725bbe98b_o.jpg


Tay thiện xạ chân đất Giàng Chà Phì



Thời khắc trôi đi. Bóng đêm vắt lên ngọn cây những hình dạng quái rợn, chập chùng. Ánh sáng lân tinh của nấm độc, của ẩm mốc, của côn trùng phát tíêt thoát ẩn thoắt hiện, tiếng sột soạt của những con thú ăn đêm, tiếng rào rạo đạp trên lá khô của những bàn chân… Ánh đèn săn đội trên đầu cứ loang loáng, chụm thẳng như một cây gậy ánh sáng chọc màn đêm… Trời càng về khuya càng lạnh, thở ra khói mịt mù. Đi bộ hơn 4 tiếng, hai bàn chân tôi tê cứng , muốn phồng dộp lên , vậy mà Chà Phì vẫn phăm phăm tiến tới, nhẹ mà nhanh như con chồn. Định đốt một điếu thuốc cho ấm người thì Phì quay lại gắt: “ Dụi điếu thuốc ngay đi, muốn chết hả?”. Thấy tôi còn ngơ ngác , anh nói: “ Anh hút thuốc , nhóm săn khác dễ tưởng lầm là mắt thú và bắn”. Kinh nghiệm này cũng xuất phát từ câu chuyện đau lòng mà bạn săn thường kể với nhau. Có hai cha con thợ săn cùng vào rừng, mỗi người đi một hướng.Người cha đang “pha đèn” bỗng thấy một đốm sáng đỏ rực phía trước mặt, nghĩ là con thú bị chột , ông giương súng lên… Ngờ đâu ,viên đạn oan nghiệt đó lại găm thẳng vào đầu đứa con trai đang hút thuốc.



Chúng tôi về khi con gà rừng đã gáy lần thứ nhất. Đêm đi săn “chiến lợi phẩm” thu về được hai con chồn, một con gà lôi… Chà Phì cho biết: “Rừng này khi xưa thú lớn nhiều lắm, nai, sơn dương, có khi còn bắn được gấu nữa kia, phải về bản nhờ mọi người mới kéo thịt ra nổi. Còn bây giờ thì hết rồi, dân đi săn quá đông, chỉ bắn được khỉ, chồn thôi”.



Trên đường về, theo yêu cầu, Chà Phì đưa cho tôi mượn khẩu súng và đèn pin. A! hình như có thú lớn. Ánh đèn pin đang loang loáng bỗng dừng lại. Tôi khóat tay ra hiệu cho Phì rồi rón rén bước lại gần. Trong bóng tối chập chùng hiện ra một cặp mắt to , “ăn đèn” đỏ rực. Tôi tiến lại gần, con thú như bị thôi miên đứng ngây ra. Nín thở. Nòng súng đang chuẩn bị giương lên thì Phì đứng bên cạnh nói nhỏ:“Đừng bắn, con trâu nhà thả rông đấy …" . Tẽn tò!





3287060408_7ca0e85a13_o.jpg


Chà Thọ



Box

Muốn có một khẩu súng kíp cũng đơn giản. Ra huyện Mường Tè ( cách bản 24 km ) mua một nòng súng, đủ lọai dài từ 8 tấc đến 1m50 (nòng càng dài càng chính xác và đỡ giật) từ 40 đến 70 ngàn đồng. Ráp xong súng thì mang ra trình công an xã, bắn thử rồi nạp 20 ngàn để được cấp phép. Mọi chuyện không có gì phức tạp. Đạn cũng mua về tự làm: khỏang 3000đ/ lạng bi và nửa lạng thuốc súng 1500đ là có thể bắn được 15 phát. Cứ thú to thì một lọ thuốc súng bằng ngón tay cái, thú nhỏ thì nửa lọ. Nếu siêng có thể mua nguyên liệu về tự chế theo công thức: 1chỉ (10 chỉ bằng một lạng) lưu huỳnh vàng + 3 lạng than + 1 lạng lưu huỳnh trắng, trộn đều rồi đem giã.
 
Cuộc sống thường ngày của người SiLa Thanh niên thì đi săn

3287056470_fac62b843e_o.jpg




Phụ nữ thì lên nương

3292074558_83f684a748_o.jpg




Giã gạo

3292077966_324e1fae5a_o.jpg




Ra sông đãi vàng

3292033442_cd3480f106_o.jpg




3292032532_b4e4a6c32c_o.jpg




Ông già thì đan nơm, lưới để bắt cá

3292030914_0344246864_o.jpg




Bà già thì chẻ củi, nấu cơm

3292029380_5b7a56aec0_o.jpg
 
Đi "mò" Khi đã thân quen với tôi, Chà Bì – một cậu nhóc mới 17 tuổi , đang học lớp 7 -rù rì rủ tôi: “Anh thích đi mò không? Vui lắm”. Hẳn đây cũng là dạng “Chọc sàn” , “ Đánh mông" kiếm bạn gái như theo tục của một số đồng bào người dân tộc mà tôi đã nghe qua . Nhưng “ vào trận”, qủa là chuyện tôi không hề nghĩ tới…



Chuyện xưa, chuyện nay...

Dường như “đọc” được trong mắt tôi một thóang háo hức, một thóang ngần ngại , Chà Bì liến thoắng kể về “ thành tích” đi mò của mình như để động viên tôi “cố lên”. Hắn bảo đi mò có 2 cách: đi theo nhóm hoặc đánh lẻ. Nếu đi theo nhóm thì cứ việc đàng hòang đến nhà cô gái ưa thích rồi gọi cửa, bố mẹ sẽ ra mở cửa mời vào nhà uống trà, hút thuốc. (người Si La có thể qua nhà nhau chơi gần như mọi lúc dù đêm khuya khoắt vẫn không bị phiền hà). Sau đó, ngồi nói chuyện chơi. Đợi bố mẹ cô gái đi ngủ, cả nhóm ngồi một lát cũng đi về và để một” chiến sĩ” ở lại.



3288430719_5ce83b2569_b.jpg




Nếu đi đơn lẻ, thường phải hẹn trước với cô gái. Buổi tối, khi mọi người trong bản đều tập trung tại nhà trưởng bản, nhà thầy mo xem tivi thì đó là giờ của cánh thanh niên chưa vợ (tuổi từ 15 trở lên) “khảo sát tình hình". Tối khuya, chàng trai cứ việc chờ lúc bố mẹ ngủ say, đến gõ nhẹ cửa (hoặc gõ nhẹ vào vách nơi cô gái ngủ) làm ám hiệu. Cô gái sẽ giả vờ ra mở cửa đi vệ sinh để cho chàng trai vào. Nếu không hẹn trước mà đã để ý thích một cô nào đấy, Tối khuya cứ việc mon men đến, dùng dao lèn vào khe cửa bẩy chốt lên để vào nhà, đến buồng cô gái. Nếu đồng ý, cô gái sẽ im lặng, còn không “chiến sĩ” phải đi về.



Đi mò thời nay, có chú còn mang theo cả gói xôi trộn với thuốc lào, rượu để cho con chó nhà cô gái “xỉn”, ngậm miệng đừng sủa làm kinh động phụ huynh khi chàng ta đột nhập vào. QUậy hơn, Chà Bó kể với tôi: “Ở bản Xeo Hai, thằng bạn của mình cũng đi mò ai ngờ bị bà mẹ “canh” giữ quá, nghe rục rịch một chút là quờ tay lên rương lấy cái bật lửa đi kiểm tra làm nó không “làm ăn” được gì cả. Tức mình, nó lén lấy đống phân để cạnh bật lửa rồi mò vào nằm với con gái. Nghe động, bà già vớ cái bật lửa ai ngờ bị “phục kích”…



Đâu phải cứ đi mò là được. Có lần Lý Chà Xôi (con của thầy mo) đến nhà cô bạn gái, ba mẹ đi vắng chỉ còn bà ngọai già ở nhà. Xôi ta đã hẹn, nên tự tin mò vào trong, Ai ngờ, bà ngọai già khó ngủ , nghe tiếng động liền xách đèn vác dao đi soi. Thấy Xôi nằm trong buồng của cháu gái, bà già cầm dao rượt theo, cũng may Xôi là thanh niên nên chạy nhanh thóat được.



3288428023_08a6f53bbb_o.jpg


Mới 16,17 tuổi, loắt choắt vậy chứ, mấy chú nhóc này đã có kinh nghiệm nhiều năm "đi mò" rồi đấy.



Ngồi nghe lũ trẻ nói chuyện “đi mò” , Ông Chà Dó- một “tay mò” đã hơn 60 tuổi , có giọng hát hay nổi tiếng cuả bản – có vẻ ... coi khinh . Ông nói ngày xưa đi mò hay hơn bây giờ nhiều . Cũng đầu bằng hai chữ “Ngày xưa…” ông kể...



Chàng trai đi lên nương, thấy rẫy bên cạnh có cô gái ưng ý chàng liền cất tiếng:

Người yêu ơi, đường em đi, lối em về, dáng em đi

ANh nhớ lắm em ơi.

Trái tim anh không lúc nào nguôi

VÌ nhớ em, nhớ mái tóc, đôi tay

Nhớ hơi thở, tiếng thì thầm của em.

Cô gái cũng không kém:

Anh yêu ơi, người em đẹp, được anh nhớ anh thương

Nếu nghe lời em, anh hãy đến với em

Giờ bố đã ngủ, mẹ đã nguôi

Cùng đặp chăn, tay gối đầu, nước bọt nuốt chung

Để em mừng, nguôi nỗi nhớ trong tim.




Cô gái đã mở lời, thế là tối , chàng trai cứ việc đến nhà. “Ngày xưa nhà bằng vách nứa (không phải vách đất như bây giờ). Chờ bố mẹ ngủ say, chàng trai ơ bên ngòai phòng cô gái rồi dùng cây khều nhẹ. Cô gái sẽ ra mở cửa. Nói đến đây, Chà Dó bỗng buột miệng hát mê mải (bằng tiếng Si La) những câu hát mà mấy chục năm qua không còn được hát. GIọng hát đã khàn đục nhưng ông hát vẫn say sưa lắm, hát đến quên có tôi ngồi cạnh. Hát một hồi lâu, như chợt tỉnh ông nhìn tôi cười rồi giải thích bằng tiếng Kinh ngọng nghịu: Nếu cô gái còn dùng dằng chưa ra mở, chàng trai lại cất tiếng hát. Đấy là bài “xin phép” cô gái mở cửa cho vào: "xin phép gia đình, cái cột nhà, cái bếp ; xin phép cái cửa đừng kêu lớn khi người con trai lạ mở cửa vào nhà. Tiếng anh không phải tiếng chuột kêu, nếu yêu anh xin em hãy lắng nghe để cùng tâm sự”.



Sau đó mới giãi bày tâm sự: “Biết em là gái chưa chồng, anh là trai chưa vợ nên mới đến hỏi han. Nếu hợp ý, hợp lòng thì anh sẽ đến nhiều lần để đôi ta tâm sự. CÒn nếu không ưng thì anh cũng xin làm bạn đêm nay. Nếu em không chấp nhận thì thôi, anh đành phải ra về”… Ngày xưa, tuy được ngủ lại nhà con gái người ta nhưng nhát lắm. Đêm đầu tiên chỉ được nằm cạnh bên nói chuyện thôi mà đã run lập cập rồi. Nếu thích nhau thì đêm thứ ba mới được quan hệ , còn bây giờ…Nói đến đó Chà Dó lắc đầu bỏ lửng câu nói, mắt lại nhìn xa xăm…



3289244174_c05570ef2e_o.jpg


Nam, nữ SiLa hầu như được tự do luyến ái trước hôn nhân. Họ xem điều đó tự nhiên như ăn, uống, như cây cỏ mọc trong rừng. (Nhưng khi đã lập gia đình rồi, thì giữ kĩ cương, nề nếp rất kĩ.)



Tôi đi mò

Nhóm “biệt kích” đi mò lần này có 4 người: Giàng Chà Bì, Hù Chà Dong, Hù Chà Bó và tôi. Chà Bó tuy ở tận bản Xeo Hai (cách Xì Thau Chải khỏang 3 km) nhưng có bà con ở đây nên rất rành địa thế, tình hình con gái trong bản . Chúng tôi xuất phát khi đã hơn 23h. Bên ngòai, lẫn giữa màn đêm đen kịt, lẫn giữa núi rừng âm u là những ánh đèn pin, những bó đuốc lập lòe, loang lóang. Chà Bì nói với tôi: “Cũng là dân “đi mò” trong bản chúng mình cả đấy”. Đi ngang qua nhà Cố Nhì (một cô gái trong bản), chiến sĩ Chà Bó hành động trước. Tuy mới 18 tuổi nhưng Chà Bó đã có hơn 3 năm kinh nghiệm “đi mò”. Bằng những thao tác rất thuần thục : bẻ một thanh nứa nơi hàng rào rồi cầm đèn pin “phi thẳng” vào trong sân, nhanh nhẹn như con mèo.



Do không hẹn trước nên Chà Bó bật đèn pin rọi qua khe cửa sổ xác định vị trí giường ngủ của cô gái. Rồi hắn tiến đến cửa chính, dùng thanh nứa lèn vào khe cửa bẩy chốt lên. Chốt chặt quá nên hắn phải loay hoay khá lâu. Rục rịch một hồi, tiếng động to quá, bà mẹ bên trong hỏi vọng ra: “Ai đấy?”. Mặc. Hắn vẫn im lặng lui cui rọi đèn pin bẫy chốt cửa lên. CÓ lẽ biết được tụi thanh niên “đi mò”,bà mẹ nói vọng ra: “Ở đây không có người yêu của chúng mày đâu”. Cả bọn nghe thế “cúp đuôi” đi. Hơi quê với tôi, Bó thanh minh : “Hôm nay chắc có chuyện bực mình nên mới không cho mình vào chơi với con gái đấy”.



3289247120_1c1fb09b08_o.jpg




3289247428_5e12da9ef6_o.jpg




Chà Bì đã có hẹn trước , nên đến nhà bạn gái hắn chỉ việc đến bên vách phòng cô gái khẽ gõ nhẹ. Chưa nay một phút sau, cửa khẽ mở ra. Chúng tôi tiếp tục chia tay với một chiến sĩ nữa. Đến lượt tôi, chúng dẫn đến nhà Lý Cố Bi- cô gái 18 tuổi nhưng mới học đến lớp 9. Lần này thì đường hoàng vào thẳng nhà gọi cửa.Bà mẹ đã ngủ, Cố Bi mở cửa mời cả đám vào uống trà, hút thuốc lào. Một lát, hai đứa bạn “mò” cáo lui, để lại một mình tôi nơi “chiến trường” không quên nháy mắt chúc tôi thành công. Chà Dong đã có bạn gái (tối nào cũng qua ngủ chung) nên chuồn thẳng về nhà bạn gái. Chà Bó tiếp tục qua nhà đứa khác. Do đã ở lại đây cả tuần, lại hay lang thang nhiều nhà trong bản chơi, tôi cũng đôi lần nói chuyện , chụp hình cho Cố Bi vì thế hai đứa cũng đủ thân quen để nói chuyện thỏai mái với nhau đến tận khuya.



5h sáng hôm sau, tôi về đến nhà trưởng bản, cũng cùng lúc với Chà Dong ở nhà bạn gái về. Thấy tôi, Chà Dong cười lớn, vỗ vai ngạc nhiên: “Định dẫn anh đi cho biết thôi, ai ngờ mới ở với người SiLa chừng tuần lễ, đi mò lần đầu tiên thành công là giỏi lắm đấy”. Tôi chỉ im lặng, mỉm cười và nhất quyết không nói cho nó biết rằng tối qua tôi cũng đã được ngủ trên giường cô gái nhưng …nằm một mình. Cố Bi vào buồng trong ngủ với mẹ!



3289245898_b8854aee32_o.jpg


Tui cũng xon xen chụp hình kỉ niệm với một em gái SiLa



3288426205_fec886093a_o.jpg


Một câu hỏi nhỏ: cả nhà thử đoán xem trong hình này, ai là người đã có chồng, và ai là người còn độc thân? Tại sao?
 
Ngày cúng bản Ông thầy mo Lì Chà Ché cười khà khà với tôi: “Cúng bản là ngày lễ linh thiêng nhất của người Si La (nhằm cầu sức khỏe, yên bình và mùa màng tươi tốt). Mấy năm trước Sở Văn hóa - thông tin có về, tổ chức lễ cúng bản nhưng đó chỉ là diễn tập, biểu diễn lại. Còn bây giờ là thật. Mày là thằng người Kinh đầu tiên được tham dự lễ cúng bản thật sự của người Si La đấy”.



Ngày con hổ của tháng giêng…

Bảy giờ tối. Ông trưởng bản ra sân, lụi cụi leo lên tảng đá cao nhất bắc tay lên miệng làm loa, phát ra một tràng tiếng Si La vang vọng cả bản. Từ xa có tiếng í ới trả lời, rồi lại vang lên những tiếng khác kêu nhà bên cạnh. Chỉ một lát sau, nhà trưởng bản đã chật ních. Những bà già xúm quanh bếp thiêng đốt lửa lên sưởi ấm. Mấy chị địu con ngồi nép vào sát vách lặng im chờ đợi.



Cánh đàn ông cũng ghé bên bếp thiêng, kéo thuốc lào sòng sọc rồi nhả khói mù mịt. Dưới ngọn đèn vàng tù mù, ông trưởng bản trịnh trọng khoác thêm chiếc áo vest đã sờn (chỉ dùng cho những ngày quan trọng), đeo thêm cặp kính lão, ông cắm cúi mở quyển sổ chi tiêu ra và nói một tràng (thỉnh thoảng lại chêm thêm tiếng Kinh) về tình hình thu chi trong bản và yêu cầu quyên góp cho ngày cúng bản.



Những bàn tay sần sùi đầy vết chai ngồi tỉ mẩn lôi ra từng tờ bạc đã nhàu được xếp cẩn thận trong người: 1.000, 2.000, 3.500 đồng... “Cúng bản không bắt buộc, người nào có bao nhiêu góp bấy nhiêu thôi”.



Buổi sáng hôm sau các trai bản đều tập trung lại, chặt tre, gỗ để dựng cổng bản. Cổng chính thường được dựng ở đầu làng, theo hướng tây (người Si La cho rằng mình đi từ hướng tây (Tây Tạng sang) nên bao giờ hướng đó cũng được coi là hướng gốc). Cổng chính gồm hai cọc chôn hai bên đường. Trên thanh gỗ ngang buộc phía trên có quấn dây bện từ cỏ tranh, cây sa nhân rồi cắm vào đó các loại súng, giáo nhọn, dao đẽo bằng gỗ và giắt các phên đan mắt cáo (đó là những loại vũ khí để trừ tà ma).



3301179505_0d65c41631_o.jpg




3301197497_35e1685f86_o.jpg




3301211105_81732a093f_o.jpg




Lễ cúng bản hằng năm được tổ chức trong tháng giêng vào ngày con hổ (vì hổ là vật thiêng của người Si La). Một tuần của người Si La có 12 ngày (tính theo 12 con giáp của người Kinh nhưng ngày con mèo được thay bằng ngày con dê và ngày con dê được thay bằng ngày con người). Tôi rủ cô bé trong nhà cùng đi dự lễ, em lắc đầu: “Phụ nữ phải ở nhà, không được bén mảng đến khu làm lễ vì sẽ làm ô uế (?!)”.



Năm nay không tổ chức cúng bản vào sáng sớm như thường lệ mà làm vào buổi trưa (để đợi tụi nhỏ đi học về hết). Trong hai ngày cúng bản thì nội bất xuất ngoại bất nhập, cấm mọi gia đình trong bản chuẩn bị đồ ăn bằng cách nướng, rán, xào...; không ai được cãi cọ, giã gạo, say rượu. Chà Tư cười nói với tôi: “Anh có muốn về thì phải sau hai ngày cúng bản mới được phép đi. Nếu vi phạm phải nộp phạt 2 hào bạc và một chai rượu đấy”...



Thầy mo bệ vệ đi xuống, dắt theo con chó trắng 17kg và một con gà trắng (mua tận bên bản của người Mông) để làm lễ vật cúng. Thầy mo mặc áo đen nhưng quần lại là quần soọc kaki bước đến thân cây to, cạnh cổng mới dựng. Pờ Chà Tư cầm sẵn một khúc cây lớn. Chỉ một cái đập dứt khoát, con chó nằm lăn ra, không kịp kêu một tiếng.



3302012266_7cf276032a_o.jpg




Thầy mo tay cầm con dao cắt tiết con chó, người dân trong bản cũng cắt cổ con gà rồi tất cả rưới máu lên những tấm phên, vũ khí (bằng tre, gỗ) làm sẵn từ sáng.



3301182977_7b7ba8d0e3_o.jpg




3302015572_8bbab79d22_o.jpg




3301191209_81afd2dce4_o.jpg
 
ngày cúng bản (tt) Thầy mo cắt đuôi con chó, rồi chôn dưới cổng như một kiểu bùa chú xua đuổi tà ma.



3302034962_1e364895b9_o.jpg






Rồi ông lấy trong lon gạo một con ốc tiền (vỏ ốc, rất có giá trị với người Si La để cầu may, lấy phước) và vài sợi lông gà. Tay rải gạo, miệng lâm râm đọc thần chú.



3301193641_0b1da5031a_o.jpg




3302032620_8e4042a2f4_o.jpg






Nói đến đây, ông châm lửa đốt lông con chó, khói bốc khét lẹt để xua đuổi ma quỉ rồi mang con chó, con gà đi thui. Người dân trong bản cũng lấy những tấm phên, vũ khí đã tẩm máu chó, gà về treo trước nhà: "máu chó trắng, gà trắng sẽ xua đuổi tà ma ra khỏi bản".



3302039350_9e8c8081e1_o.jpg






Một hồi, từ khắp nẻo, mỗi người tay cầm nắm xôi (nếp được ngâm bằng nước luộc hoa vè hư để khi nấu xong sẽ có một màu vàng óng, ăn rất thơm), nách cắp chai rượu đi ra cổng bản để cùng nhau dùng cho hết số rượu và con chó vừa thui mới được phép về nhà. Một bãi nhậu dã chiến được bày ra trên lá chuối, giữa rừng núi âm u, ngổn ngang xung quanh là lá cây, vũ khí tre nứa vương vãi máu, giữa những con người chất phác thật thà, cảm giác vừa ấm cúng vừa rờn rợn khó quên.



3301211981_ea2cd8e306_o.jpg




3301212749_4842be7d28_o.jpg


Xôi này chỉ được dùng trong những dịp trọng đại.
 
Những ngày cuối cùng... Khác với tưởng tượng của tôi về một thầy mo mặt chuột, hàng ria cá chốt, trong bộ đồ bà ba cổ đứng có hai hoặc ba túi màu chàm xanh, đôi mắt ti hí đầy gian xảo luôn liếc nhìn mọi người như trong phim ảnh...; thầy mo Lì Chà Ché ở bản Xì Thau Chải là một người đàn ông 49 tuổi, vạm vỡ, tiếng nói rổn rảng, đeo đồng hồ điện tử, nói chuyện tiếu lâm “mặn” một cây.



Thầy mo thời hiện đại

Thầy mo nói chuyện khá dè dặt, hỏi gì mới nói. Năm 15 tuổi đã đi làm cầu đường, rồi lái xe, lái máy nổ... Đến năm 1986, khi phong trào đào vàng lên cao, Chà Ché là một trong những chủ đãi vàng trên sông Đà đã quản lý, thu mua vàng của biết bao người. Điều này Chà Tư - người trong bản - đã nói với tôi từ trước: “Người đãi vàng giỏi nhất, giàu nhất bản Xì Thau Chải là thầy mo Lì Chà Ché đấy”.



Nhà của thầy mo khá rộng, có cả ao nuôi cá. Nếu như nhà trưởng bản có cái tivi 14 inch do Sở Văn hóa - thông tin tặng chung cho cả làng cùng xem thì nhà thầy mo có riêng một tivi Vitek 21 inch cùng với dàn đầu đĩa CD khá hiện đại. Có máy thủy điện nhỏ phát điện cho cả nhà. Thậm chí giữa núi rừng bạt ngàn, giữa những người dân nghèo khổ như vậy thì nhà thầy mo “chơi” luôn cái ăngten chảo bắt được 60 đài.



Văn minh rồi nhưng thầy mo vẫn đóng vai trò khá quan trọng trong đời sống tâm linh của người Si La. Nhắc đến thầy mo, ai trong bản cũng đều nói với một vẻ nể sợ. Không nể sợ sao được khi thầy mo Lì Chà Ché mới học đến lớp 2 nhưng có thể nói được đến tám thứ tiếng: Hà Nhì, Thái, Mông, Cống, Quan hỏa (tiếng Hoa)... từng đi qua đến... Lào cúng, làm ăn.



Một già làng trong bản nói: “Muốn trở thành thầy mo phải thuộc hết 36 qui cách cúng trừ tà ma, 17 cách cúng người chết. Mỗi cách có một bài thần chú khác nhau, bài ngắn như cúng bản cũng gồm 46 câu. Bài dài (cúng người chết) thì đọc liên tục gần bốn tiếng mới hết. Tất cả đều được truyền miệng. Vì thế, không phải ai cũng làm được thầy mo đâu”.



Khi đã quen thân rồi, thầy mo Chà Ché mới mạnh dạn nói chuyện với tôi, ông kể: “Hồi đó, tôi thường theo ông nội (cũng làm thầy mo) đi cúng. Riết rồi quen. Lớn lên, tự nhiên thích làm thầy mo. Tuy là cháu nhưng tôi cũng phải “làm lý” (thủ tục): lễ vật bái sư là hai hào bạc, một chai rượu, một con sóc để tổ tiên phù hộ cho mình sáng suốt, học không quên.



Ông thầy mo sẽ ngồi đọc hết các bài cúng từ 7g tối đến 3g sáng, liên tục trong ba đêm. Sau đó, đứa học trò phải đọc lại tất cả không được sai một chữ thầy mới cho “xuống núi”. Sợ nhất là cúng trừ tà ma một cái cây trên nương bị sét đánh. Đọc sai một chữ là “cứng” người, té xuống liền. Muốn giải thì phải có người khác thuộc đọc tiếp thì người kia mới hết. "Thời của ông tôi đã có người bị rồi đấy”, thầy mo nói.



3301215511_6c2e7e5c59_o.jpg




3301213327_d25c708620_o.jpg






Si La ơi! Tôi về...

Chuyến xe duy nhất từ Mường Tè đi Điện Biên xuất phát lúc 5g30. Vì thế, ở Xì Thau Chải, vừa rạng sáng tôi đã phải dậy để chuẩn bị đồ đạc, vậy mà cả nhà trưởng bản đã thức dậy trước đợi tôi. Trên bàn đã chuẩn bị sẵn một gói cơm nếp nấu bằng thứ gạo ngon, đẹp nhất của người Si La (chỉ dùng trong những ngày lễ đặc biệt), một quả trứng luộc, một ít thịt gà rừng mà tối qua Chà Dong đã vào rừng đến tận khuya để bắn làm thức ăn đãi tôi lên đường.



Balô của tôi giờ đầy ắp quà: cặp sừng hoẵng treo trang trọng trong nhà mà Chà Thọ tự hào khoe với tôi đã săn được từ khi mười mấy tuổi giờ cũng được xếp gọn trong túi; cái đồng hồ điện tử Casio sút quai, mất vài con ốc của Chà Dong; một cái túi lưới xinh xắn từ vỏ dây sắn rừng được bà mẹ và đứa con gái đan thâu đêm liên tục trong hai ngày khi tôi bất ngờ thông báo ngày ra đi...Nhiều, nhiều lắm…



Tôi vốn ghét tiểu thuyết ủy mị với những cuộc chia tay sướt mướt, nhưng trời ạ, lần này thì tôi không cầm lòng được, tự nhiên sống mũi thấy cay cay. Tôi nhớ lắm cái đêm cuối cùng, thật khuya, Cố Thuy - cô bé Si La dễ thương luôn quay mặt trốn mỗi khi tôi bắt chuyện- lại hẹn tôi ra bờ suối. Lần đầu tiên trong suốt một tuần ở tại Xì Thau Chải, cô nhìn thẳng vào mắt tôi và hỏi: “Khi nào anh trở lại?”. Lần này thì chính tôi lại quay mặt đi, không dám trả lời...






3304739657_5cdc0b2d26_o.jpg


Ngày cuối cùng khi chuẩn bị lên đường, Cố Thuy mới chịu chụp hình với tôi



3305515702_fdb7f5434c_o.jpg


Sau khi về lại thành phố, bẵng đi một thời gian, tôi nhận được thư của anh Hù Chà Hai



3305514044_3e9519ae87_o.jpg


Thư của Cố Búi dúi vào tay tôi buổi sáng sớm khi lên đường



3282755917_88e44a8ac3_o.jpg




3292076676_ae9dc6b55a_o.jpg


Con, cháu của ông trưởng bản Xì Thau Chải



Ngồi soạn lại loạt bài này, những gương mặt, những giọng nói, những kỉ niệm lại từ từ hiện ra như một đoạn phim chiếu chậm.Rõ ràng như mới ngày hôm qua...



Nhớ quá...
 

I'm sorry !

New Member
Cảm ơn vì bài viết của bạn, bạn đã làm cho mình hiểu thêm về những người dân ở đây mỗi chuyến đi là một cuộc hành trình gian nan vất vả đầy hiểm nguy. Cảm ơn bạn rất nhiều và mong bạn tích cực phát huy nhé !
 

Pmytrung

Member
Chào Uyên Trang



Bài viết hay và chân chất quá. Bạn đã có chuyến đi để đời đấy hy vọng một ngày nao đó quay lại nơi này. Nếu có thể hãy cho tôi tham gia nhé rất sẵn sàng đi cùng bạn



Cám ơn



Phủng Mỹ Trung

www.vncreatures.net

Pmytrung@yahoo.com
 
A

anpro

Guest
Dài quá, đọc mỏi con mắt lun . Bài viết như được viết bởi 1 nhà báo vậy
 

divedau

New Member
Bài viết này hay quá. Đầy ắp tình cảm và những kỷ niệm. Hi vọng tôi sẽ đến nới này một lần. Những thiệt lòng mà nói, các cô gái nơi đây thệt đẹp, rất đẹp. Giờ quay lại nơi đây, chắc các em đã lấy chồng hết rồi nhỉ?
 

canicda

New Member
Chào bạn quá hay về những trải nghiệm của bạn, chúc bạn có những chuyến đi khác và nhiều bài viết hay hơn nữa. Chào thân ái.
 
Một bài viết quá tuyệt vời!

Cảm ơn anh đã cho tôi hiểu thêm về đất nước, về dân tộc mình!

Chúc anh có những chuyến đi đẹp nữa để mang đến cho độc giả những trải nghiệm về cuộc sống!@
 

giaphu_bk

New Member
bài viết rất tuyệt vời, hay quá ngồi đọc mãi mà vẫn muốn đọc.

chúc tác giả có những chuyến đi đầy ỹ nghĩa như vậy nữa..
 
Chuyến đi của bác vào khoảng thời gian nào thế ạh?

Cảm ơn bác về bài viết, e đọc 1 lần cảm thấy ấn tượng quá rồi quay lại trang đầu đọc lần nữa mới giảm nhiệt,hjhj
 
Top