Món ăn được chế biến từ rêu đá chắc chỉ người Thái mới có.
Người Thái sống dọc bên hai triền sông Đà có những món ăn khác biệt mà không vùng nào có. Một trong những món ăn như thế là món rêu đá. Người ta vớt rêu ở ven sông hoặc trên các dòng suối đổ ra sông. Mùa nước cạn cuối năm hoặc đầu xuân là mùa đi lấy rêu. Rêu lấy vào mùa xuân là ngon nhất. Rêu thường mọc bám trên các kẽ đá trong các bãi đá chạy dài dưới dòng sông. Cho nên dòng sông dòng suối uốn quanh bản làng với nhiều tiện ích, không chỉ là nơi cung cấp cá làm món ăn tuơi, mà sông suối còn là vườn xanh bốn mùa của họ.
Rêu suối, rêu sông thường nằm ở độ sâu chừng một mét nước. Nơi có nhiều rêu, nước thường tới đáy. Đi tìm rêu, người ta chọn những bãi rêu lớn xanh rì cả một vùng dập dềng theo dòng nước, đó là chỗ cho loại rêu vừa nhiều, vừa ngon. Lấy rêu là việc của phụ nữ. Hãy tưởng tượng cảnh chị em người Thái đi vớt rêu: đến bên dòng sông xanh vắt, họ từ từ vén váy lên, bước dần xuống nước. Nước ngấn đến đâu, váy được vén cao đến đấy. Vì sâu nằm ở độ sâu ngang thắt lưng, nên để khỏa tay vớt được rêu thì phải ngồi vớt. Lúc ấy chỉ có đầu là hở được trên mặt nước. Ngồi xuống lòng sông vớt rêu thì áo váy phải được cởi bỏ, cuốn cả lên đỉnh đầu. Rêu vớt được nhồi vào trong chiếc xoỏng đem theo. Xoỏng đan bằng nan giang hoặc nan nứa, có mắt thư, nên vun đầy rêu mà không bị đọng nước. Khi rêu được vớt đầy xoỏng, chị em từ từ nhô người lên. Nước rút đến đâu, áo váy phủ kín dần thân thể đến đó. Buổi đi vớt rêu chẳng khác gì cách đi tắm ải êm (tắm trần, tắm tiên của người Thái).
Rêu tươi đem về được vò đập thật kỹ cho sạch nhớt phù sa. Sau khi được vắt cho kiệt nước là đã có món nguyên liệu tinh khiết dùng để chế biến thành món ăn ngon. Rêu có thể chế biến bằng nhiều cách. Món rêu nướng là một cách làm. Gia vị để làm món rêu nướng buộc phải có mác khén (một loại hạt tiêu rừng của Tây Bắc), húng chó, củ xả, gừng. Cũng có thể thêm chút chút tỏi, hành. Nhưng mác khén luôn là đầu vị, vì chỉ có nó mới tạo được hương vị thơm ngon khác biệt cho món ăn. Sau khi nêm mắm muối vừa đủ, phải dùng tay nhào bóp kỹ để mắn muối gia vị ngấm sâu vào từng thớ rêu. Vậy là nguyên liệu đã được chế biến xong. Bây giờ chỉ còn việc nặn rêu thành từng viên, kẹp vào thanh gắp, đem nướng trên than. Người nướng rêu phải ngồi túc trực bên bếp, xoay gắp rêu đều đều để rêu chín nục mà không bị cháy xém. Sau chừng 20 phút là xong món nướng. Người ta cũng có thể gói rêu vào lá chuối, rồi kẹp gắp nướng cho đến khi cháy xém hết áo lá. Lại cũng có thể lùi trong gio than. Mỗi cách làm đều cho món rêu có hương vị riêng, đậm đà mùi núi rừng sông nước Tây Bắc.
Rêu đá với người Thái đã trở thành món ăn thân thuộc. Ngoài việc chế biến rêu tươi ăn ngay, người ta còn đem rêu phơi khô cất lên trên gác bếp làm món ăn dự trữ trong những ngày cơ nhỡ. Ngoài món nướng, người ta còn dung rêu nấu món canh xương cũng rất đậm đà. Người Thái Tây Bắc có duyên với nhiều món ăn chế biến theo cách nướng, ngoài rêu nướng còn có thịt nướng, cá nướng… Khi ăn người ta có thể lấy xôi đựng trogn cóm khẩu (giỏ đựng xôi dung trogn bữa ăn, đan bằng nan giang, dẻo và bền) dàn cho mỏng trên tay, rồi cho rêu nướng hoặc cá nướng, thịt nướng nắm lại làm nhân. Nhẩn nha cắn từng miếng nhỏ, nhai kỹ ăn chậm, lúc ấy mới cảm nhận được vị bùi thơm đậm đà của món ăn, mới thấy cái khác biệt trong cách chế biến món ăn của người Thái. Lại cũng có thể nhâm nhi các món nướng với chén rượu trắng. Rượu sẽ giúp lên men các món, càng thơm ngon hấp dẫn bội phần.
Bạn có thể làm một cuộc hành trình trên Sơn La, Điện Biên, hãy ghé vào các bản làng Tây Bắc để có một lần được thưởng thức hương vị Tây Bắc. Bạn sẽ ăn trong âm thanh đàn tính tầu, trong nhịp chiêng nhịp trống của xòe vòng, múa nón… rồi bạn sẽ nhớ mãi không quên.
Người Thái sống dọc bên hai triền sông Đà có những món ăn khác biệt mà không vùng nào có. Một trong những món ăn như thế là món rêu đá. Người ta vớt rêu ở ven sông hoặc trên các dòng suối đổ ra sông. Mùa nước cạn cuối năm hoặc đầu xuân là mùa đi lấy rêu. Rêu lấy vào mùa xuân là ngon nhất. Rêu thường mọc bám trên các kẽ đá trong các bãi đá chạy dài dưới dòng sông. Cho nên dòng sông dòng suối uốn quanh bản làng với nhiều tiện ích, không chỉ là nơi cung cấp cá làm món ăn tuơi, mà sông suối còn là vườn xanh bốn mùa của họ.
Rêu suối, rêu sông thường nằm ở độ sâu chừng một mét nước. Nơi có nhiều rêu, nước thường tới đáy. Đi tìm rêu, người ta chọn những bãi rêu lớn xanh rì cả một vùng dập dềng theo dòng nước, đó là chỗ cho loại rêu vừa nhiều, vừa ngon. Lấy rêu là việc của phụ nữ. Hãy tưởng tượng cảnh chị em người Thái đi vớt rêu: đến bên dòng sông xanh vắt, họ từ từ vén váy lên, bước dần xuống nước. Nước ngấn đến đâu, váy được vén cao đến đấy. Vì sâu nằm ở độ sâu ngang thắt lưng, nên để khỏa tay vớt được rêu thì phải ngồi vớt. Lúc ấy chỉ có đầu là hở được trên mặt nước. Ngồi xuống lòng sông vớt rêu thì áo váy phải được cởi bỏ, cuốn cả lên đỉnh đầu. Rêu vớt được nhồi vào trong chiếc xoỏng đem theo. Xoỏng đan bằng nan giang hoặc nan nứa, có mắt thư, nên vun đầy rêu mà không bị đọng nước. Khi rêu được vớt đầy xoỏng, chị em từ từ nhô người lên. Nước rút đến đâu, áo váy phủ kín dần thân thể đến đó. Buổi đi vớt rêu chẳng khác gì cách đi tắm ải êm (tắm trần, tắm tiên của người Thái).
Rêu tươi đem về được vò đập thật kỹ cho sạch nhớt phù sa. Sau khi được vắt cho kiệt nước là đã có món nguyên liệu tinh khiết dùng để chế biến thành món ăn ngon. Rêu có thể chế biến bằng nhiều cách. Món rêu nướng là một cách làm. Gia vị để làm món rêu nướng buộc phải có mác khén (một loại hạt tiêu rừng của Tây Bắc), húng chó, củ xả, gừng. Cũng có thể thêm chút chút tỏi, hành. Nhưng mác khén luôn là đầu vị, vì chỉ có nó mới tạo được hương vị thơm ngon khác biệt cho món ăn. Sau khi nêm mắm muối vừa đủ, phải dùng tay nhào bóp kỹ để mắn muối gia vị ngấm sâu vào từng thớ rêu. Vậy là nguyên liệu đã được chế biến xong. Bây giờ chỉ còn việc nặn rêu thành từng viên, kẹp vào thanh gắp, đem nướng trên than. Người nướng rêu phải ngồi túc trực bên bếp, xoay gắp rêu đều đều để rêu chín nục mà không bị cháy xém. Sau chừng 20 phút là xong món nướng. Người ta cũng có thể gói rêu vào lá chuối, rồi kẹp gắp nướng cho đến khi cháy xém hết áo lá. Lại cũng có thể lùi trong gio than. Mỗi cách làm đều cho món rêu có hương vị riêng, đậm đà mùi núi rừng sông nước Tây Bắc.
Rêu đá với người Thái đã trở thành món ăn thân thuộc. Ngoài việc chế biến rêu tươi ăn ngay, người ta còn đem rêu phơi khô cất lên trên gác bếp làm món ăn dự trữ trong những ngày cơ nhỡ. Ngoài món nướng, người ta còn dung rêu nấu món canh xương cũng rất đậm đà. Người Thái Tây Bắc có duyên với nhiều món ăn chế biến theo cách nướng, ngoài rêu nướng còn có thịt nướng, cá nướng… Khi ăn người ta có thể lấy xôi đựng trogn cóm khẩu (giỏ đựng xôi dung trogn bữa ăn, đan bằng nan giang, dẻo và bền) dàn cho mỏng trên tay, rồi cho rêu nướng hoặc cá nướng, thịt nướng nắm lại làm nhân. Nhẩn nha cắn từng miếng nhỏ, nhai kỹ ăn chậm, lúc ấy mới cảm nhận được vị bùi thơm đậm đà của món ăn, mới thấy cái khác biệt trong cách chế biến món ăn của người Thái. Lại cũng có thể nhâm nhi các món nướng với chén rượu trắng. Rượu sẽ giúp lên men các món, càng thơm ngon hấp dẫn bội phần.
Bạn có thể làm một cuộc hành trình trên Sơn La, Điện Biên, hãy ghé vào các bản làng Tây Bắc để có một lần được thưởng thức hương vị Tây Bắc. Bạn sẽ ăn trong âm thanh đàn tính tầu, trong nhịp chiêng nhịp trống của xòe vòng, múa nón… rồi bạn sẽ nhớ mãi không quên.
